Zamek książęcy położony w południowo-zachodniej części miasta, na skarpie nad rozległą, podmokłą niziną i płynącą młynówką. Był bezpośrednio związany z umocnieniami miejskimi. Zamek został wzniesiony w połowie XIII w. i zapewne otoczony umocnieniami ziemnymi. Był siedzibą księcia Bernarda, zmarłego w roku 1286. Budowę zamku murowanego można łączyć z osobą Bolka I księcia jaworsko-świdnickiego, który stworzył system obronny swojego księstwa wznosząc szereg zamków murowanych. Zamek jaworski był siedzibą książąt piastowskich aż do śmierci Bolka II w roku 1368. Po nim objęła zamek księżna Agnieszka, zmarła w r. 1392, następnie przeszedł na własność królów czeskich, a potem Habsburgów. Był przebudowany w XV i XVI. Około 1510 roku została zbudowana w narożniku południowo-zachodnim wydłużona basteja, stanowiąca element nowożytnego systemu obrony całego miasta. W 1568 roku częściowo uległa przebudowie brama i skrzydło mieszkalne zamykające dziedziniec od południa. Jednocześnie wzniesiono wieżę wewnętrzną. Podczas wojny trzydziestoletniej zamek był poważnie zniszczony; odbudowano go w latach 1663-65. Za czasów pruskich w 1764 roku przekształcono na więzienie, które zlikwidowano dopiero po 1945 r. W obecnym stanie zamek przedstawia się jako zwarta bryła na planie nieregularnym, z wielobocznym dziedzińcem otoczonym wysokimi budynkami. Pierwotny zamek był założony na planie wieloboku, zbliżonym do trójkąta. Zajmował dość znaczną powierzchnię przekraczającą 3000 m². Otaczał go mur kamienny wzniesiony w końcu XIII w. i następnie oblicowany cegłą. Bezpośrednio przy murach stały dwa duże budynki mieszkalne; jeden po stronie zachodniej, drugi od południa. Budynek pierwszy, nie podpiwniczony, zbudowany na planie prostokąta (10x25 m), miał w przyziemiu dwa główne pomieszczenia i był zapewne domem mieszkalnym. W drugim budynku w przyziemiu było sześć wąskich pomieszczeń i schody jednobiegowe przy ścianie szczytowej od zachodu. Można przypuszczać, że obydwa te budynki pochodzą z końcowych lat XIII w. albo z początku XIV w. Wjazd do zamku znajdował się od strony północno-zachodniej. Późniejsze przebudowy uniemożliwiają odtworzenie jego pierwotnego ukształtowania. Zamek był bezwieżowy, jak można obecnie przypuszczać. Istniejąca wieża, zbudowana w 1568 roku, została przebudowana w XVII, XVIII i XIX w.
• Foto. Mateusz Szczawiński.
• "Zamki Polskie" Bohdan Guerquin.
woj. dolnośląskie, pow. jaworski, gm. Jawor